ĐẠI CƯƠNG
1. Định nghĩa
Vỡ xương đá là một bệnh thường gặp tương tác đến di chuyển của nhân loại như tai vạ liên lạc , tai vạ thể thao…
Mức độ trầm trọng của vỡ xương đá bao gồm các biến chứng tai và nguy cơ viêm màng não nặng do thông thương khoang dưới nhện với bên ngoài.
2. Phân loại đường vỡ:
Tên gọi là Temporal bone fracture
− Đường vỡ ngoài: qua xương chũm có ba đường vỡ chéo, vỡ ngang, vỡ dọc.
− Đường vỡ trong: qua xương đá.
3. Nguyên nhân
− Tai nạn liên lạc , khác biệt xe máy là nguyên do thường gặp nhất, chiếm 2/3 các tình huống .
− Tai nạn công phu do ngã hay đập đầu vào tường hay máy.
− Tai nạn thểthao.
− Tai nạn của người đi bộthường gặp ởtrẻem và người cao tuổi .
− Hiếm gặp hơn, do đánh nhau bằng các vật cứng hay do hỏa khí gây các đường vỡ phức hợp .
Khoảng ½ các tình huống vỡ sọ là vỡ nền sọvà trong đó có khoảng 50% có thương tổn xương thái dương (có nghĩa là khoảng 22% của vỡsọ). Vỡ có thể hai bên chiếm 12 % các tình huống .
CHẨN ĐOÁN
1. Lâm sàng
-Vỡ xương đá là một chấn thương sọ do cú ảnh hưởng rất mạnh. Trong tình trạng này, trước tiên phải thăm tìm hiểu t hiện các chấn thương sọ não ảnh hưởng đến tiên lượng sống, sau khi bệnh nhân thoát mê, biểu hiện những rối loại tính năng để có hướng xử trí các di chứng.
– Giai đoạn đầu: phát hiện các tín hiệu não, màng não, chảy máu ồ ạt do thương tổn mạch lớn… để sa thải các nguy cơ ảnh hưởng đến tính mệnh .
– Giai đoạn sau: với các triệu chứng nhiều chủng loại .
+ Đau tai biểu hiện thương tổn tai giữa và thủng màng nhĩ kết hợp . Soi tai có phân mục trừ chảy máu tai phát xuất từ ống tai ngoài.
+Chảy máu tai: máu đỏ tươi hay đọng ở ống tai ngoài.
+ Chảy dịch não tủy: những ngày đầu chảy dịch lẫn máu, các ngày sau chảy dịch trong. Chảy dịch não tủy không chỉ là tín hiệu vỡ xương đá mà còn biểu hiện thương tổn màng não. Dịch này thường tự ngừng sau vài ngày, nếu chảy kéo dài thưởng thức phải giải phẫu bịt lấp khe hở màng não.
+ Chóng mặt: có thể dữ dội kèm theo mất cân bằng , với động mắt tự phát. Nó biểu hiện có thương tổn mê nhĩ hay chấn động mê nhĩ.
+ Ù tai: chiếm trên 60% các tình huống vỡ xương đá và có xu hướng giảm dần trong khoảng 45% các tình huống .
+ Liệt mặt: là tín hiệu vỡ xương đá rõ rệt. Liệt mặt nhiều lúc khó phát hiện ngay sau khi chấn thương do mặt bệnh nhân thường sưng nề biến dạng, hay bệnh nhân mê chủ y ếu phát hiện nhờ nghiệm pháp Pierre Marie-Foix.Tuy nhiên phải xác minh liệt mặt sinh ra :
+ Hoặc ngay lập tức sau chấn thương, nghi ngờ có thương tổn cắt đứt dây mặt hay khối xương vỡ lún ép dây mặt.
+ Hay muộn (thứ phát), tương tác đến chèn lấn dây mặt do tụ máu hay do phù nề.
+ Nghe kém: xác minh khi tình trạng kiến thức của bệnh nhân cho phép. Nó có thể biểu hiện điếc đặc, điếp thu nạp , hay điếc dẫn truyền.
+ Điếc đặc: biểu hiện vỡ mê nhĩ với nguy cơ viêm màng não.
+ Điếc thu nạp : tương tác đến chấn động mê nhĩ. Có thể thấy trong mọi tình huống chấn thương sọ, thậm chí không có đường vỡ và có thể một hay cả hai bên tai. Điếc này thường nâng cao trong những ngày đầu nhưng sau vài tuần nó giữ nguyên, không phục hồi . Trong một số tình huống , sau vài tháng điếc này nặng dần, phải tìm các đường vỡ vi thể hay rò ngoại dịch.
+ Điếc dẫn truyền: do tụ máu trong hòm nhĩ, rách màng nhĩ hay do trật khớp hoặc gãy xương con.
− Khám tai mũi họng:
Khám tai: trong mọi tình huống phải khám tai sớm nhất có thể.
Soi tai phát hiện thấy:
+ Các thương tổn của ống tai ngoài như hẹp ống tai do vỡ xương nhĩ hay lún thành trên.
+ Tụ máu hòm nhĩ, thủng nhĩ hay đường vỡ ở tường thượng nhĩ.
+ Bầm tím vùng xương chũm: thường xảy ra 3 -4 ngày sau, có thể do đụng dập trực tiếp vào vùng xương chũm nhiều lúc kèm theo vỡ xương đá.
2. Cận lâm sàng
− Xquang: chụp phim phong độ Stenvers hay Chaussé III có thể thấy sơ bộ đường vỡ. Tuy nhiên chụp cắp lớp với độ phân giải cao chỉ rõ đường vỡ một các đúng đắn . Tuỳ theo điểm chấn thương trên sọ người ta có thể tạo thành các loại đường vỡ sau:
+ Đường vỡ dọc hay vỡ ngoài mê nhĩ (chiếm 70-80%):
Thường do chấn thương vùng thái dương đỉnh.
Đường vỡ đi đồng thời với trục xương đá, đi vòm sọ xuyên qua xương chũm, đi qua trần ống tai ngoài vào hòm nhĩ, tiến theo bờ trước của xương đá tới tận cùng của lỗ rách trước.
Đường vỡ này thường gây thương tổn tai giữa, tai trong thường nguyên lành , thương tổn dây VII chỉ chiếm 20% các tình huống .
+ Đường vỡ ngang hay xuyên mê nhĩ:
Thường do chấn thương vào vùng thái dương – chẩm.
Đường vỡ đi thẳng góc với trục xương đá, bắt đầu từ lỗ chẩm hay lỗ rách sau đi ngang qua xương đá đến trần xương đá và đi thẳng vào cánh bướm lớn. Nếu đường vỡ ra trước sẽ gây thương tổn ống tai trong và ốc tai, nếu ra sau sẽ thương tổn cống tiền đình và ốc tai.
Đường vỡ này thường gây tàn phá ốc tai – tiền đình, nhiều lúc gây chảy dịch não tuỷ. Dây VII thường bị thương tổn chiếm 50%các tình huống
+ Đường vỡ chéo (đường vỡ kết hợp ): tương đối ít gặp, thường do chấn thương vùng chẩm. Đường vỡ chéo theo trục xương đá, đi từ trục xương chũm đi qua hòm nhĩ và mê nhĩ tiến thẳng về tháp đá. Đường vỡ này gây thương tổn cả tai giữa và tai trong.
+ Vỡ một phần có thể gặp đường vỡ ống tai ngoài thuần tuý , vỡ đỉnh xương đám vỡ xương chũm và vỡ mê nhĩ thuần tuý với tín hiệu rò ngoại dịch.
ĐIỀU TRỊ
1. Giai đoạn cấp cứu
− Toàn thân: Sau khi sa thải chấn thương sọ não như tụ máu ngoài hay dưới màng cứng…
+ Dùng kháng sinh toàn thân để đề phòng biến chứng nhiễm trùng. Khi chưa có kháng sinh đồ, nên lựa chọn những kháng sinh qua được hàng rào não như nhóm Aminopénicilline hay nhóm Fluoroquinolone:
Ampicilin con trẻ 300 mg/kg/ ngày chia đều mỗi 6 h, người lớn: 12 g/ ngày chia đều mỗi 4 giờ.
Ciprofloxacin : người lớn 800-1200 mg/ ngày chia 2-3 lần
+ Sử dụng corticoide để chống phù nề trong những tình huống liệt mặt, khác biệt là liệt thứ phát và cũng để hỗ trợ cho mê nhĩ tránh bị huỷ hoại:1mg prednisolon /kg.
+ Điều trị các thuốc giãn mạch, oxy cao áp , pha loãng máu để chống rối loạn vi tuần hoàn và thiếu oxy tế bào hoặc ở mê nhĩ hay ở dây mặt.
− Tại chỗ: Điều trị ban đầu các vết thương của ống tai ngoài và màng nhĩ bằng cách hút máu đọng và vô khuẩn dưới kính hiển vi, hạn chế rửa kỹ. Trong một số tình huống rất cần thiết như da ống tai rách, chảy máu rỉ rả mà lại ng tai nguyên lành có thể đặt mèche vô khuẩn. Các tình huống khác, khác biệt là khi có chảy dịch não tuỷ chống chỉ định vì nguy cơ bội nhiễm.
2. Giai đoạn sau: xử trí những thương tổn cấu trúc tâm thần cảm quan vùng đá.
− Điều trị chảy nước não tuỷ.
− Điều trị liệt mặt.
− Điều trị các di chứng thương tổn màng nhĩ – xương con và các thương tổn mê nhĩ.
TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG
Các đường gãy xương đá có thể tự liền trong vòng 2 tháng, nhưng các khe hở xương của mê nhĩ chỉ được lấp bởi doanh nghiệp xơ mà không có doanh nghiệp xương nên các nhiễm trùng của tai giữa có thể lan tràn vào màng não cho nên bệnh nhân luôn có nguy cơ viêm màng não mặc dù sau khi tai vạ nhiều năm.
Các di chứng vềthính lực và xay xẩm thường gặp trong chấn thương sọ.
Di chứng điếc đặc thường gặp ởcác đường vỡ ngang xuyên mê nhĩ.
Các đường vỡ khu trú như vỡ đế bàn đạp, vỡ mê nhĩ vùng quanh các cửa sổ có thể gây rò ngoại dịch với các triệu chứng xay xẩm từng cơn kéo dài hay điếc thu nạp biến thiên. Nó có thể dẫn đến biến chứng viêm mê nhĩ hay viêm màng não. Ứnước mê nhĩ thứ phát do bịt lấp cống tiền đình, thường sau nhiều năm vỡ xương đá với các triệu chứng gần giống như bệnh Ménière.
Liệt mặt là triệu chứng chủ yếu của vỡ xương đá. Vùng thương tổn dây mặt thường gặp nhất trong vỡ xương đá là hạch gối. Liệt mặt ngoại biên không hoàn toàn đều có thể phục hồi hầu hết dù liệt mặt ngay lập tức hay liệt mặt muộn. Liệt mặt ngoại biên hoàn toàn ngay lập tức phải triển khai giảm áp dây VII sớm vì rất ít khi phục hồi tự phát (30% các tình huống ). Đối với liệt mặt muộn, hoàn toàn chỉ định giải phẫu tùy thuộc vào thành quả dò hỏi điện cơ, điện tâm thần
Item :162
Vỡ xương đá là một bệnh thường gặp liên quan đến hoạt động của con người như tai nạn giao thông, tai nạn thể thao…
Mức độ trầm trọng của vỡ xương đá bao gồm các b
