Trên màng hồng huyết cầu người, người ta đã tìm ra khoảng 30 kháng nguyên thường gặp và hàng trăm kháng nguyên hiếm gặp khác. Hầu hết những kháng nguyên là yếu, chỉ được dùng để nghiên cứu di truyền gen và quan hệ huyết tộc . Tuy nhiên có hai nhóm kháng nguyên khác nhau trọng yếu có thể gây giận dữ trong truyền máu đó là hệ thống kháng nguyên ABO và Rh.
1. Hệ thống nhóm máu ABO
1.1. Phân loại
Trong hệ thống này có 2 loại kháng nguyên là A và B nằm trên màng hồng huyết cầu . Dường như trong huyết tương còn có 2 loại kháng thể là kháng thể kháng A (kháng thể a) và kháng thể kháng B (kháng thể b). Kháng thể a có kỹ năng ngưng kết kháng nguyên A, kháng thể b có kỹ năng ngưng kết kháng nguyên B.
Người ta dựa dẫm sự hiện diện kháng nguyên A, B trên màng hồng huyết cầu để phân loại hệ thống nhóm máu ABO (bảng 1).
Bảng 1 : Hệ thống nhóm máu ABO
Sự hiện ra kháng nguyên A, hoặc kháng nguyên B trên màng hồng huyết cầu được quy định bởi gien (gene).
Kháng thể a và b được tạo ra bởi các tế bào tạo ra kháng thể. Sau khi sinh, kháng thể chưa hiện ra trong huyết tương. Hai đến tám tháng sau cơ thể đứa trẻ mới mở đầu tạo ra kháng thể (người nhóm máu A thì tạo ra kháng thể b, tương tự cho các nhóm máu khác). Nồng độ kháng thể đạt tối đa vào những năm 8-10 tuổi, Kế tiếp nó sẽ giảm dần.
1.2. Tai biến truyền máu
Tai biến truyền máu: Truyền máu không hoà hợp, ví dụ truyền máu nhóm A, B hoặc AB cho người nhóm O; truyền máu nhóm B cho người nhóm A… có thể gây ra các tai biến cho người được truyền máu. Trong vòng hai giờ đầu người bệnh bị đau dữ dội ở thắt lưng , không thở được , vã mồ hôi, rét run, nôn hoặc buồn nôn, tụt áp huyết , trụy mạch. Tuỳ theo số lượng máu được truyền vào, các biến chứng nặng hơn bao gồm thương tổn thận, tim, phổi, gan và não dẫn đến tử vong sau vài ngày.
Cơ chế của tai biến truyền máu: Người nhận nhóm O có kháng thể anti-A. Nếu nhận máu của người nhóm A thì các kháng thể anti-A này sẽ gây ngưng kết hồng huyết cầu người cho ngay trong huyết mạch của người nhận và đập phá những hồng huyết cầu này. Sự đập phá hồng huyết cầu giải phóng các protein màng, các lipid màng và hemoglobin vào mao mạch . Các protein màng có thể gây đông máu rải rác trong huyết mạch với những kết quả nặng nề khi mà hemoglobin có thể gây tắc mạch, gây sốc nặng hoặc suy thận. Tuy nhiên, sự ngưng kết hồng huyết cầu lỏng lẻo chỉ xảy ra khi có giận dữ giữa hồng huyết cầu người cho với kháng thể người nhận nên về mặt định hướng những người nhóm AB không có kháng thể anti-A và anti-B trong huyết tương có thể chiếm được máu của các nhóm máu O, A và B. Trước đây người ta gọi nhóm AB là nhóm “nhận phổ quát ”. Nhóm O không có kháng nguyên A và B trên màng hồng huyết cầu nên có thể cho được các nhóm khác và gọi là nhóm “cho phổ quát ”. Ngày nay khái niệm “cho phổ quát ” và “nhận phổ quát ” đã bị loại bỏ do sự có mặt của những kháng nguyên thuộc các hệ thống nhóm máu khác ngoài kháng nguyên A và B trên màng hồng huyết cầu và những kháng thể khác chống hồng huyết cầu trong huyết tương. Ví dụ 85% người da trắng có kháng nguyên D (yếu tố Rh trên màng hồng huyết cầu ). Tuy nhiên trong những tình huống cấp cứu mà người cần truyền máu lại có nhóm máu thuộc loại hiếm, khi đó bắt bắt buộc truyền máu khác nhóm thì phải làm theo lý lẽ “kháng nguyên người cho không bị ngưng kết bởi kháng thể người nhận” và chỉ được truyền ít, truyền thủng thẳng .
Hiện nay ở Việt Nam cũng tương tự ở nhiều nước trên con người , ý định máu là không hề nhỏ khi mà sự trợ giúp chỉ có hạn, một phần do số người cho máu quá ít, một phần do sự không hoà hợp giữa máu người cho và máu người nhận. Để giải quyết tình trạng này, người ta sửa chữa việc truyền máu toàn phần bằng truyền máu từng phần. Máu được tách ra thành các bộ phận riêng rẽ như hồng huyết cầu , bạch cầu , tiểu cầu, huyết tương và các mặt hàng của huyết tương như albumin, immunoglobulin, các yếu tố đông máu, các yếu tố chống đông. Như vậy một doanh nghiệp máu có thể truyền cho nhiều người bệnh với những ý định khác nhau và cũng hạn chế được các tai biến truyền máu. Ví dụ truyền hồng huyết cầu rửa cho người bệnh mất máu , truyền huyết tương cho người bệnh bị bỏng, truyền tiểu cầu cho người bệnh bị xuất huyết giảm tiểu cầu, truyền yếu tố VIII cho người bệnh bị hemophilia A. Truyền máu toàn phần chỉ được công năng khi mất máu cấp tính với 1 trọng lượng lớn(30% lượng máu toàn phần) dẫn tới tình trạng choáng nặng.
1.3. Ứng dụng trong truyền máu
1.3.1. Nguyên tắc truyền máu
– Nguyên tắc chung: Không được để kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nhau. Như vậy chúng ta chỉ được phép truyền máu cùng nhóm.
– Nguyên tắc tối thiểu: Khi truyền một lượng máu nhỏ (<200 ml), không được để kháng nguyên trên màng hồng huyết cầu của người cho gặp kháng thể tương ứng trong huyết tương người nhận. Rất có thể truyền máu theo lược đồ truyền máu kinh điển (hình 2).
Hình 2: Sơ đồ truyền máu kinh điển
Khi truyền máu khác nhóm (theo đúng lược đồ truyền máu) phải vâng lệnh các lề luật sau:
+ Chỉ truyền một lần.
+ Lượng máu truyền không thực sự 200 ml.
+ Tốc độ truyền chậm.
1.3.2. Thử giận dữ chéo
Trước khi truyền máu cần thử giận dữ chéo dù là truyền cùng nhóm.
Hồng cầu của người cho được trộn với huyết tương người nhận trên một phiến kính. Nếu không xảy ra ngưng kết, chứng tỏ người nhận không có kháng thể tiến công hồng huyết cầu người cho. Cũng nên kiểm tra giận dữ giữa huyết tương nguời cho và hồng huyết cầu người nhận, mặc dầu nó rất hiếm khi gây giận dữ truyền máu.
2. Hệ thống nhóm máu Rhesus (Rh)
2.1. Phân loại
Có 6 loại kháng nguyên Rh, chúng được ký hiệu là C, D, E, c, d, e. Một người có kháng nguyên C thì không có c và trái lại , điều ấy cũng đúng đối với các cặp D-d và E-e. Do phương thức di truyền của các yếu tố này, mỗi người chúng ta có 3 kháng nguyên thuộc 3 cặp C-c, D-d, E-e (chẳng hạn CDE; CdE; cdE; cDe…).
Kháng nguyên D là thường gặp nhất và có tính kháng nguyên mạnh nhất nên những người mang kháng nguyên D được gọi Rh dương, những người không mang kháng nguyên D được gọi là Rh âm.
Một điều cần xem xét là trong hệ thống nhóm máu Rh, kháng thể kháng Rh không có sẵn thiên nhiên trong máu. Kháng thể chỉ hiện ra trong máu người Rh âm khi người này được truyền máu Rh dương hoặc tình huống mẹ Rh âm mang bào thai Rh dương. Đó là kết quả của công đoạn phục vụ miễn nhiễm .
Bảng 4: Hệ thống nhóm máu Rhesus
2.2. Tai biến do dị đồng nhóm máu hệ Rh trong truyền máu
Người nhóm máu Rh âm được truyền máu Rh dương, lần đầu tiên hầu như không xảy ra tai biến. Tuy nhiên, cơ thể người này mở đầu tạo ra kháng thể kháng Rh. Nồng độ kháng thể đạt tối đa sau 2-4 tháng. Nếu Kế tiếp người này lại được truyền máu Rh dương thì tai biến có thể xảy ra do kháng thể kháng Rh có sẵn cùng với kháng thể kháng Rh được tạo ra do phục vụ miễn nhiễm lần hai sẽ gây ngưng kết hồng huyết cầu Rh dương được truyền vào.
Cần xem xét rằng, có một số người Rh âm trong lần nhận máu Rh dương đầu tiên đã tạo ra kháng thể kháng Rh với số lượng có ý nghĩa sau 2-4 tuần. Như vậy, kháng thể đó có thể gây ngưng kết những hồng huyết cầu Rh dương còn lưu thông trong máu. Tuy nhiên, giận dữ xảy ra muộn này rất nhẹ nhàng .
3. Tóm tắt lý lẽ truyền máu theo bảng tiếp sau đây
Copy ghi nguồn TrungTamThuoc.com
Link Post bài viết :Phân loại nhóm máu và những điều cần biết về truyền máu
Tài liệu tìm hiểu thêm :
- Bài giảng sinh lý học máu – TS. Phùng Xuân Bình, Đại học y tại Hà Nội .
- Blood Transfusion; www.webmd.com
Item :152
Có khoảng 30 kháng nguyên thường gặp và có hai nhóm kháng nguyên đặc biệt quan trọng có thể gây phản ứng truyền máu đó là hệ thống kháng nguyên ABO và Rh
