VIÊM TUYẾN NƯỚC BỌT
Tuyến nước bọt ở động vật có vú thuộc loại tuyến ngoại tiết, có ống tuyến và nang tuyến, chức năng là phát hành nước bọt . Chúng cũng chế tiết amylase, một enzym cắt tinh bột thành maltose.
Cấu tạo tuyến nước bọt
Đơn vị cấu tạo trước tiên của tuyến là nang tuyến, một số nang tuyến hợp lại thành tiểu thuỳ, giữa các tiểu thuỳ có xen kẽ doanh nghiệp câu kết mỏng. Mạch máu và tâm thần gia nhập tuyến ở rốn tuyến và dần dần chia nhánh vào các thùy.
Nang tuyến
Các tế bào chế tiết hợp lại thành nang tuyến. Các nang tuyến sẽ đổ vào hệ thống ống tuyến. Có ba loại nang tuyến nước bọt , đấy là nang nhầy, nang nước, và nang hẩu lốn tùy thuộc vào loại tế bào chế tiết của nang. Mỗi nang gồm một hàng tế bào, bao quanh là màng đáy, và bên ngoài là tế bào cơ – biểu mô, có nhiệm vụ co bóp để đẩy nước bọt vào ống tuyến
Ống tuyến
Các ống tuyến nhỏ sẽ hợp lại để chia thành ống gian tiểu thùy, rồi ống gian thùy, sau cùng đổ vào ống chính và đổ vào miệng. Thành ống tuyến lớn sẽ giống với biểu mô niêm mạc miệng, biểu mô lát tầng không sừng hóa. Nước bọt có pH kiềm, sẽ vội vàng bất hoạt trong môi trường acid của dịch vị.
Có 3 đôi tuyến lớn là tuyến mang tai, tuyến dưới hàm và tuyến dưới lưỡi. Ngoài ra còn có tuyến nước bọt phụ nằm dải rác ở niêm mặc miệng, các tuyến nước bọt phụ tập kết nhiều ở môi dưới, hai bên lưỡi và dưới lưỡi.
Tuyến mang tai: là tuyến lớn nhất . Mỗi tuyến mang tai bao vây bao quanh ngành lên xương hàm, và tiết ra nước bọt thông qua ống Stensen (hay ống tuyến nước bọt mang tai) đổ vào trong miệng, để giúp cho việc nhai, nuốt và khởi đầu thời kỳ tiêu hóa thức ăn.
Tuyến dưới hàm: là tuyến nước bọt hẩu lốn , ống tiết là ống Wharton.
Tuyến dưới lưỡi: bao gồm rất nhiều tuyến nhỏ, là tuyến nước bọt hẩu lốn .
Chứng viêm tuyến nước bọt là một thực trạng xảy ra khi vi khuẩn hoặc virus gây nhiễm trùng ảnh hưởng đến tuyến nước bọt hoặc ống dẫn thanh quản. Nhiễm trùng có thể là do lượng nước bọt giảm, tắc nghẽn, viêm hoặc một số căn nguyên khác
Nguyên nhân
Nguyên nhân thường là do vi khuẩn. CÁc vi khuẩn gây viêm tuyến nước bọt phổ biến là tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus). Ngoài ra còn có các vi khuẩn gây bệnh khác như Streptococcus viridans (liên cầu), Haemophilus influenzae (vi khuẩn gây viêm màng não), Streptococcus pyogenes, Escherichia coli (E.Coli).
Viêm tuyến nước bọt còn là kết quả của giảm tiết nước bọt , do: mắc quai bị, HIV, virus cúm A, herpes, sỏi tuyến nước bọt , hội chứng Sjogren, điều trị xạ trị ung thư đầu và cổ,..
Viêm tuyến nước bọt mang tai
Viêm tuyến nước bọt mang tai được chia làm hai loại: Viêm tuyến cấp và viêm tuyến mạn.
Viêm tuyến nước bọt mang tai cấp
Triệu chứng
Theo phát triển lâm sàng, viêm tuyến mang tai cấp được chia thành 3 thời đoạn :
– Viêm tuyến thanh dịch (thời đoạn đầu): đau tức nhẹ vùng tuyến, đau tăng nhanh căng tức buốt như bị đâm, đau tăng hơn khi ăn uống; sốt, có khi sốt cao. Bệnh nhân có cảm hứng khô miệng (do phản xạ giảm tiết cả hệ thống tuyến thời đoạn đầu).
– Viêm tuyến nước bọt mang tai hoá mủ: (thời đoạn 2).
Nếu thời đoạn viêm tuyến thanh dịch không được điều trị , hoặc điều trị không tích cực , bệnh sẽ chuyển sang thời đoạn viêm mủ. Đây là thời đoạn phát hành nhanh cấp tính do vỏ bọc bao quanh tuyến dầy và dai nên mủ khó thoát ra ngoài doanh nghiệp bao quanh tuyến và doanh nghiệp dưới da nên doanh nghiệp tuyến bị căng và chèn ép làm bệnh nhân rất đau (đau như xé, như dao đâm), thậm chí phản ứng quanh tuyến tăng đều lan tràn ra bao quanh , màu sắc da hơi đỏ hoặc tím xẫm, toàn thân sốt cao, có khi rét run. Ranh giới vùng tuyến không rõ, có khi tiêm nhiễm cả xuống vùng góc hàm làm cho bệnh nhân hạn chế há miệng.
Miệng ống tuyến viêm đỏ, vuốt dọc ống có nhiều mủ trắng chảy ra, hầu như rất ít nước bọt . Sau khi vuốt mủ ở ống ra có thể thấy nước bọt tiết ra ít lẫn mủ trắng đục.
– Giai đoạn 3:
+ Nếu điều trị phù hợp : Bệnh thuyên giảm dần cả toàn thân và tại chỗ, có thể hồi phục dần, giảm sốt, vận động xương hàm dễ hơn, ăn uống ngon miệng dần, đỡ xưng nề hơn, nước bọt tiết nhiều hơn, có khi hơi tăng tiết nhưng Tiếp đến có thể lại bình thường
+ Nếu bệnh phát triển xấu: dẫn đến viêm tuyến hoại tử lớn. Toàn trạng suy sụp, thực trạng nhiễm trùng nhiễm độc nặng, nếu cơ thể còn sức đề kháng tốt sẽ có sốt cao, khi cơ thể đã suy sụp có thể chỉ sốt nhẹ hoặc không sốt. Tại chỗ nhu mô tuyến bị phá huỷ chia thành ổ mủ, vỏ tuyến bị phá vỡ, ổ mủ bị lan tràn ra doanh nghiệp bao quanh phát hành bệnh cảnh viêm lan toả rộng. Bệnh nhân đến vào thời đoạn này rất khó xác minh viêm doanh nghiệp câu kết hay do viêm tuyến hoại tử lan tràn.
Viêm tuyến nước bọt mang tai mạn tính
Triệu chứng
Bệnh khởi phát của thời kỳ viêm nhu mô tuyến mang tai mạn tính khá lặng lẽ mà bệnh nhân không thấy được. Bệnh nhân chỉ cẩn thận khi có những dấu hiệu của một đợt bùng phát hoặc sự cảm hứng có mủ chảy vào trong miệng, nhất là vào các buổi sáng khi mới ngủ dậy.
Khi viêm kéo dài, cân nặng nhu mô tuyến tăng sinh nhiều sẽ thấy tuyến nổi gồ hẳn trên mặt da như một nam nhi nhỏ. Bệnh nhân cảm thấy vướng tức khó chịu , sờ nắn thấy tuyến sưng to khấp khểnh thành múi, đau khi khám. Xoa vùng tuyến và vuốt dọc theo tuyến thấy nước bọt tiết ra có những chất nhầy và những gợn trắng. Ở thời đoạn bùng phát thấy tuyến bị đau khi ăn, tăng cảm hứng và phản ứng phù nề tại chỗ, màu sắc da hơi đỏ hoặc sạm. Bệnh nhân có thể sốt, đau tăng, nước bọt đặc quánh có lẫn mủ. Có một số trường hợp viêm tuyến mạn tính đợt bùng phát cũng diễn biến như một viêm tuyến cấp có mủ hoặc viêm hoại tử tuyến. Sau khi điều trị hết đợt bùng phát cấp tính, tuyến không có nhân kiệt hồi phục bình thường cả về cân nặng và mật độ .
(còn tiếp)
Tài liệu tham khảo
1. Bài giảng Răng hàm mặt tập 1,2,3 Trường Đại học y Hà nội.
2. Wikipedia
Item :136
Tuyến nước bọt là tuyến ngoại tiết, có ống tuyến và nang tuyến, vai trò là sản xuất nước bọt. Chúng tiết amylase, một enzym cắt tinh bột thành maltose
