Mật được tạo ra tại gan và được dự phòng tại túi mật.
Thành phần và tác dụng của muối mật : mật là một chất lỏng trong suốt có màu biên tập tùy theo mức đô cô đặc và bộ phận của sắc tố chứa đựng, từ màu xanh tới màu vàng. Thành phần chủ đạo của mật là muối mật, chiếm khoảng 50% các chất hòa tan của mật. Trong khi trong mật còn có các sắc tố mật (bilirubin), cholesterol, lecithin và các chất điện giải như Na, K, Ca,Cl, HCO3.
Muối mật:
Muối mật là bộ phận độc nhất của mật có tác dụng tiêu hóa thức ăn, nó nhập vai trò rất cần thiết trong việc tiêu hóa và thu nhận mỡ. Các tế bào gan bài xuất khoảng 0,5g muối mật mỗi ngày. Tiền chất của muối mật là cholesterol, nó được chuyển thành acid cholic hoặc acid chonodesoxycholic. Các acid này gắn với glycin và với taurin để tạo ra acid glycocholic và acid taurochonic. Muối của các acid này được bài xuất vào mật.
Muối mật có tác dụng nhũ hóa mỡ, ở dạng cấu trúc thể tích của muối mật, toàn bộ các nhóm phân cực ở về một phía, nhóm không cực về một phía, tác dụng như một chất diện hoạt nhũ hóa làm giảm sức căng bề mặt giữa pha dầu (mỡ) và pha nước, đồng thời dưới sự co bóp của ruột thì các hạt mỡ vỡ thành các hạt có kích thước rất nhỏ để các men lipase có thể xúc tiếp và tác dụng trên bề mặt các hạt mỡ đó.
Muối mật tạo điều kiện cho sự thu nhận các sản phẩm tiêu hóa của lipid là aicd béo, monoglycerid, cholesterol và các lipid ở ruột non bằng cách cùng với lipid tạo ra những khó hiểu rất nhỏ , chúng có thể hòa tan trong nước nhờ nhóm thân nước của muối mật, Tiếp đến được thu nhận nhờ tế bào biểu mô niêm mạc ruột.
Muối mật cũng rất cần thiết cho thu nhận những vitamin tan trong dầu như vitamin A,D,K,E.
Khi bài xuất mật giảm dẫn tới tiêu hóa lipid giảm, hàm lượng lipid trong phân tăng lên , đồng thời hình thành các triệu chứng thiếu vitamin khác biệt vitamin K.
Sắc tố mật : nguồn cội của sắc tố mật do tế bào liên võng và tế bào Kuffer của gan tạo ra ra từ hemoglobin trong quá trình tiêu hủy hồng huyết cầu ở gan. Sắc tố mật không có tác dụng tiêu hóa thức ăn nhưng ở ruột một phần bilirubin liên hợp chịu ảnh hưởng của hệ vi sinh vật sống trong ruột chuyển thành stercobilin có tác dụng nhuộm vàng cá chất, những dịch có chứa nó, vì vậy bình thường phân có màu vàng. Khi sắc tố mật không xuống được ruột (do tắc mật hay xơ gan,..) sắc tố mật bị ứ lại trong máu làm phân mất màu vàng.
Cholesterol : các tế bào gan tạo ra muối mật từ cholesterol , lượng cholesterol trong mật lệ thuộc vào lượng lipid ăn hàng ngày. Do đó, nếu ăn nhiều lipid trong một thời gian dài thì có thể bị sỏi mật. ngoài ra , khi các tế bào biểu mô túi mật bị viêm mạn tính , dẫn tới thu nhận rất nhiều nước, muối mât , lecithin, làm cho cholesterol mở đầu bị kết của, dần dần sỏi mật được hình thành .
Quá trình bài xuất dịch mật qua hai thời đoạn :
Sự bài xuất mật :
Mật được tạo ra ra liên tục từ các tế bào gan, qua các ống dẫn mật rồi được đưa xuống dự phòng và cô đặc ở túi mật, rồi từ đó được bơm vào ruột trong các bữa ăn. Thể tích tối đa của tủi mật khoảng 20-60ml, trong khi đó lượng dịch mật bài xuất ra trong 12h là 450ml, lượng mật này vẫn được dự phòng trong túi mật vì nước và các chất điện giải khác được niêm mạc túi mật thu nhận liên tục , do vậy các bộ phận khác của mật như muối mật, cholesterol, lecithin, bilirubin được cô đặc trong túi mật. bản lĩnh cô đặc tối đa lên tới 12 đến 20 lần.
Lượng mật được gan tiết ra hàng ngày làng nhàng khoảng 1 lít. Tuy nhiên sự bài xuất mật ở gan lệ thuộc rất nhiều vào lượng muối mật trong tuần hoàn lòng dạ , lượng muối mật càng lớn thì bản lĩnh bài xuất mật của gan càng lớn.
Sự bài xuất mật :
Bài xuất mật từ túi mật vao tá tràng được điều hòa bằng nguyên lý thần kinh và thể dịch gây co bóp túi mật và giãn cơ vòng oddi.
Cơ chế thần kinh : khi bị kích thích hệ thần kinh ruột sẽ làm các sợi thần kinh này bài xuất cetylcholin, có tác dụng làm cho túi mật co lạ bơm mật đã được cô đặc xuống ruột.
Cơ chế thể dịch: khi thức ăn vào tá tràng, sự có mặt của mỡ trong thức ăn sẽ kích thích niêm mạc tá tràng và phần trên hỗng tràng bài xuất chất làm co bóp túi mật gọi là hormon cholecyskinin, chất này làm co bóp túi mât và giãn cơ vòng oddi, do vậy mật đc bài xuất vào tá tràng. Khi thức ăn ít mỡ, sự bài xuất này sẽ giảm.
Tài liệu tham khảo :
1. Giải phẫu-sinh lý người, Bộ Y Tế, Nhà xuất bản Giáo Dục Việt Nam
2. Bài giảng giải phẫu , NXB Y học,2004
Item :100
gan là cơ quan sản xuất mật và được dự trữ tại túi mật.mật là một chất lỏng trong suốt có màu thay đổi tùy theo mức đô cô đặc và thành phần của sắc tố chứa đựng, từ
