HẠ CALCI MÁU tin tức tại bệnh nội tiết chuyển hóa

I. ĐẠI CƯƠNG

Hạ calci máu là một bệnh hay gặp do nhiều duyên cớ gây ra. Triệu chứng của hạ calci máu xảy ra là do tăng kích thích tâm thần cơ. Nồng độ calci huyết tương từ 7-9mg/dl là mức thấp nhất có thể xuất hiện hiện tượng kích thích tâm thần cơ do hạ calci máu. Hormon  tuyến  cận  giáp  (PTH:  Parathyroid  hormone)  và  vitamin  D  (1,25 (OH)2D3) có tính năng gia hạn hàm lượng calci máu và được coi như là trọng điểm kiểm soát an ninh chống hạ calci máu. 50% calci huyết tương và dịch ngoại bào ở dạng calci ion, còn lại ở dạng liên hiệp với albumin (40%) và các anion khác như phosphat, citrat (10%). Calci ở dạng tinh vi là chất trơ không chịu sự điều chỉnh của hormon. Chỉ có calci ion (Ca2+) liên quan đến PTH và vitamin D trong sự điều chỉnh hàm lượng calci huyết tương và dịch ngoại bào, nếu calci ion đơn giản thì không có hiện tượng của rối loạn chuyển hóa calci. Hạ calci máu mạn tính có thể là thành quả của giảm tiết PTH, thiếu vitamin D, hoặc suy giảm giận dữ tới PTH hoặc vitamin D.

Bảng 1. Hàm lượng calci đơn giản trong huyết tương

II. NGUYÊN NHÂN

Giảm calci huyết tương có nhiều duyên cớ : suy thận, thiểu năng tuyến cận giáp, hạ magnesi máu nặng, tăng magnesi, viêm tụy cấp, thiếu vitamin D, kháng PTH, tiêu cơ vân, hội chứng phân giải u, hiếm gặp ngộ độc citrate trong truyền máu nhiều citrat. Một số thuốc có thể gây hạ calci máu như thuốc chống tăng sinh u (ciplatin, cytosin arabinossid), thuốc kháng sinh (pentamidin, ketoconazol, foscarnet), lợi tiểu quai và những thuốc chữa trị tăng calci máu.

Calci huyết tương giảm còn gặp ở người bệnh ốm nặng có rối loạn tiếp thụ gây giảm albumin huyết tương. Đôi khi hạ calci máu không tìm thấy duyên cớ .

III. CHẨN ĐOÁN

1. Lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng chỉnh sửa theo mức độ và vận tốc khởi đầu : hiện tượng rất đặc sắc trong trường hợp hạ calci máu cấp; hạ calci máu mạn tính có thể không có hiện tượng .

Khám lâm sàng cần xem xét những dấu hiệu (1) sẹo vùng cổ (có thể liên quan đến giải phẫu tuyến cận giáp), (2) bệnh tuyến cận giáp, (3) hạ calci máu có thuộc tính gia đình, (4) Thuốc gây hạ calci máu hoặc magnesi máu, (5) những điều kiện gây thiếu vitamin D, (6) phát hiện giả thiểu năng tuyến cận giáp (lùn, xương bàn tay ngắn). Hạ calci máu có thể là duyên cớ gây ra đục thủy tinh thể, vôi hóa hạch đáy (basal ganglia calcification), vôi hóa da.

Cơn hạ calci máu đặc sắc (cơn tetany):

+  Đầu tiên người bệnh có xúc cảm tê bì đầu chi, lưỡi và quanh miệng, kèm theo xúc cảm sốt ruột , mỏi mệt , bối rối ; các dấu hiệu di chuyển không đơn giản như: co thắt các nhóm cơ ở đầu chi, chuột rút xuất hiện tự nhiên hoặc khi gõ vào.

+  Đau bụng kiểu chuột rút, co rút bàn chân, nhìn đôi, đái rắt, co thắt thanh môn.

+  Dấu hiệu Trousseau và dấu hiệu Chvostek dương tính. Dấu hiệu Trousseau xuất hiện khi đo huyết áp và giữ ở mức cao hơn huyết áp động mạch 20 mmHg trong 3 phút. Dấu hiệu Chvostek dương tính khi gõ nhẹ vào địa điểm dây tâm thần mặt phía trước dái tai 2cm.

+  Rất có thể co giật các bắp cơ .

+  Các cơ co bóp không tự chủ có thể gây cử động thất thường làm người bệnh khổ cực : cổ tay gập vào cẳng tay, ngón tay gập vào bàn tay nhưng vẫn duỗi cứng, ngón tay khép vào trong – dạng hình của bàn tay người đỡ đẻ. Các dấu hiệu này xuất hiện nếu người bệnh thở nhanh sâu, hoặc nếu buộc ga rô cầm máu ở cánh tay.

+  Nặng hơn, ở các cơ chi dưới cũng có thể gặp: háng và đầu gối duỗi cứng, đùi khép lại, bàn chân và ngón chân duỗi tối đa.

+  Trường hợp hạ calci máu nặng dẫn tới chứng ngủ lịm, tâm thần lộn xộn, mơ hồ. Hiếm gặp co thắt cơ thanh quản, cơn đau bất ngờ hoặc suy tim. Ở trẻ nhỏ, thanh môn có thể bị co thắt, gây khó thở vào, dẫn đến suy hô hấp và nhiều khi tử vong .

2. Cận lâm sàng

–  Calci huyết tương thấp dưới 8,8 mg/dl (dưới 2,2mmol/l), calci ion hóa dưới 4,48 – 4,92 mg/dl (dưới 1,12 – 1,23 mmol/l).

–  Phosphate tăng, phosphatase kiềm đơn giản ;

–  PTH giảm trong thiểu năng tuyến cận giáp;

–  Hàm lượng vitamin D thấp, magnesi thấp.

–  Điện tim có thể thấy sóng QT kéo dài do ST dài, nhưng không có sóng U, sóng T và QT đơn giản .

–  Chụp cắt lớp vi tính sọ não có thể thấy hình ảnh vôi hóa hạch đáy, xương đặc hơn đơn giản .

3. Chẩn đoán xác định

–  Dấu hiệu tetany, co cứng cơ khớp (carpopedal spalms), kích thích bao quanh miệng, chân, tay; chuột rút thuộc cấp và bắp cơ , chỉnh sửa tâm lý .

–  Dấu hiệu Chvostek và Trousseau dương tính

–  Xét nghiệm máu: calci thấp, phosphat huyết tương tăng, phosphatase kiềm đơn giản , magnesi có thể thấp.

–  Calci niệu giảm.

4. Chẩn đoán phân biệt

–  Uốn ván (co cứng cơ toàn thân với hiện tượng trước tiên là cứng hàm, không đáp ứng khi tiêm calci tĩnh mạch).

–  Ngộ độc strychnine, mã tiền.

–  Bệnh bạch hầu, hội chứng viêm não, động kinh.

IV. ĐIỀU TRỊ

1. Điều trị hạ calci máu cấp

1.1. Người lớn hoặc trẻ lớn (trên 6 tuổi)

–  Calci clorid hay calci gluconat 2g tiêm chậm  tĩnh mạch (20ml dung  dịch calcigluconat 10%) trong 10 phút

–  tiếp nối có thể tiêm ngày nhiều lần hoặc truyền 6g calcigluconat pha trong 500ml dung dịch Dextro 5% trong 4-6 giờ. Tốc độ truyền phải phù hợp , tránh tái diễn hội chứng hạ calci và gia hạn mức calci máu trong khoảng 8-9 mg/dl (≥2mmol/l). Lượngndịch truyền giảm dần.

–  Lưu ý:

+  Không được pha trộn calci và bicarbonate để truyền vì dung dịch kiềm làm tăng gắn calci với albumin và làm tăng độ nhạy của hội chứng.

+  Ở những người bệnh sử dụng Digoxin phải theo dõi điện tim.

+  Tiêm calci nhanh tĩnh mạch có thể gây ngừng tim, nếu tiêm ra ngoài huyết quản sẽ gây hoại tử da và công ty dưới da bao quanh địa điểm tiêm.

1.2. Trẻ nhỏ

Trong mọi trường hợp , cần cho uống calci loại 10%, 15 ml mỗi lần, 3-4 lần/ngày hoặc hỗn dịch calcilactat 6% mỗi lần 5ml, 3-4 lần/ngày.

2. Điều trị hạ calci máu mạn tính

–  Bồi phụ calci uống: Calcicarbonat (viên 250 hoặc 500mg)

+  Khởi đầu 1-2g/ngày.

+  Thời gian chữa trị kéo dài, uống 0,5 -1g/ngày. Calcicarbonat tiếp thụ rất chất lượng với thức ăn, kể cả với những người bệnh bị thiếu toan dịch vị.

–  Vitamin D:

+  Trường hợp thiếu vitamin D trong bữa ăn hàng ngày có thể cho uống 400-1000đv/ngày.

+  Các bệnh hạ calci máu khác yêu cầu liều vitamin D cao hơn , liều khởi đầu n50.000UI/ngày, liều gia hạn 25.000 – 100.000 UI/ ngày. Rất có thể tăng liều trong tiến trình n4-6 tuần.

+  Trường  hợp  tăng  phosphate  máu  nặng  (dưới  6,5  mg/dl),  bắt  buộc  uống phosphate trước khi uống vitamin D.

–  Calcitriol  (viên 0,25  hoặc 0,5μg)  có  tác  dụng  nhanh. Uống  liều  khởi  đầu 0,25μg/ ngày, có thể tăng liều thuốc sau 2 đến 4 tuần. Liều gia hạn từ 0,5 đến 2μg/ ngày. Calcitriol đắt hơn vitamin D, nhưng ít nguy cơ ngộ độc, đó là lựa chọn tốt nhất cho đa phần người bệnh .

V. TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG

–  Hạ calci máu ảnh hưởng đến hệ tâm thần trung ương, 20% con nít bị hạ calci máu mạn tính phát triển thành thiểu năng trí não . Những người bệnh hạ calci máu mạn tính do thiểu năng tuyến cận giáp hoặc giả thiểu năng tuyến cận giáp hay gặp vôi hóa hạch đáy. Bởi thế, mặc dầu không có hiện tượng nhưng hạ calci máu mạn tính vẫn dẫn tới những thất thường về hệ di chuyển .

–  Tăng calci máu phát triển do thuốc: khi có hiện tượng tăng calci máu thì phải dừng calci, vitamin D và calcitriol cho tới khi calci máu trở về đơn giản , khởi đầu dùng thuốc quay về với liều nhỏ. Tăng calci máu do calcitriol có thể điều chỉnh được về đơn giản trong 1 tuần, nên định lượng calci huyết tương mỗi 24 đến 48 giờ. Tăng calci máu do vitamin D, yêu cầu 2 tháng để điều chỉnh. Hội chứng tăng calci máu do vitamin D cần chữa trị bằng Prednisolon. Với những trường hợp ngộ độc vitamin D mức độ nhẹ cần theo dõi calci huyết tương hàng tuần tới khi nồng độ calci trở về đơn giản .

Item :143

Hạ calci máu là một bệnh hay gặp do nhiều nguyên nhân gây ra. Triệu chứng của hạ calci máu xảy ra là do tăng kích thích thần kinh cơ. Nồng độ calci huyết tương từ 7-