ĐẠI CƯƠNG
1. Các yếu tố nguy cơ nhiễm
Người có thể bị nhiễm sán dải heo ăn thịt heo không được nấu chín.
2. Điểm lưu ý dịch tễ
Trên nhân loại có khoảng 2,5 triệu người mắc bệnh sán dải heo, bệnh gặp khắp nơitrên nhân loại . Tỷ lệ mắc bệnh nương tựa vào thói quen ăn nhất là ở những nơi có tập tụ căn thịt heo sống, chưa nấu chín. Việc quản lý phân thải chưa tốt như sử dụng các loại nhà cầu không hợp vệ sinh, nuôi heo thả rông. Dường như , chưa có chế độ pháp luật về đánh giá an toàn thực phẩm nghiêm ngặt cũng làm bệnh có thể lưu hành. Ở châu các nước khu vực châu Mỹ tỷ trọng nhiễm từ 0,2-2,7%, châu Á từ 3,9-38%, châu Phi từ 0,13-8,6%, các nướctheo đạo Hồi ở vùng Bắc Phi, Do Thái giáo thì hiếm gặp hơn.
Tại Việt Nam, theo điềutra của Viện Sốt Rét KST – CT TW, tỷ trọng nhiễm sán dải heo vùng đồng bằng từ 0,5-2%, vùng trung du và miền núi là 3,8-6%.
TRIỆU CHỨNG
1. Triệu chứng lâm sàng
– Triệu chứng nhiễm sán trưởng thành
+ Bệnh sán dải trưởng thành thường không biểu đạt triệu chứng rõ rệt, một số tình huống có biểu đạt lâm sàng: đau bụng, đau tức vùng thượng vị, rối loạn tiêu hóa hoặc có triệu chứng tâm thần (suy nhược ); dấu hiệu đính là thấy đốt sán ra theo phân; sinh ra đốt sán theo phân (những đoạn nhỏ, dẹt, trắng ngà như sơ mít, đầu sán cân đối ) và một số tình huống có trứng sán trong phân được phát hiện.
– Triệu chứng nhiễm ấu trùng sán dải heo
+ Ấu trùng sán dải thường sinh ra nang ấu trùng có thể thấy ở bất kỳ nơi nào trongthân thể vật chủ của bệnh nhân .
+ Tùy theo số lượng nang ấu trùng và vị trí của nang mà bệnh nhân có những biểuhiện lâm sàng nặng, nhẹ đặc biệt hoặc có thể gây tử trận .
-Bệnh có thể sinh ra các triệu chứng đặc biệt :
+ Tại não: cũng tùy thuộc vị trí mà triệu chứng biểu đạt chức năng cũng đặc biệt như động kinh, liệt, nói ngọng, rối loạn tinh thần và có những cơn đau đầu dữ dội(tăng sức ép nội sọ);
+ Khi ấu trùng cư trú ở mắt gây: nang trong mí mắt, trong hốc mắt, kết mạc. Tùyvị trí nang sán mà có các triệu chứng như chèn ép sau nhãn cầu , tăng nhãn áp, giảm thịlực, chảy nước mắt, song thị, mù,…;
+Ấu trùng cư trú ở cơ vân: sinh ra các nang dưới da với kích cỡ 0.5-2cm, cầm tay thuận lợi , không ngứa; nang thường ở cơ bụng tay, chân hoặc cơ liên sườn, cơ lưng, ngực; các nang này có thể gây ra triệu chứng máy, giật cơ, đau đầu mạn tính ; nếu một số nang đơn độc cần để mắt tới phân biệt với hạch;
+ Nang ấu trùng ở cơ tim có thể làm tim đập nhanh, tiếng tim chuyển đổi , bệnh nhân có tín hiệu nghẹt thở , ngất xỉu…
2. Cận lâm sàng
– Phát hiện sán trưởng thành:
+ Phát hiện kháng nguyên trong phân bằng công nghệ ELISA;
+ Phát hiện các đốt sán một đoạn 4-6 đốt sán ra theo phân
+ Soi phân tìm đốt sán dải trưởng thành hoặc tìm trứng sán (ít khi tìm thấy trứng
sán, chỉ thấy khi đốt sán bị vỡ vì một lý do nào đấy)
– Phát hiện bệnh ấu trùng sán heo:
+ Sinh thiết các nang sán dưới da tìm ấu trùng sán;
+ Chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner) não tìm các hình ảnh đặc hiệu (các nang sán là những nốt dịch có chấm mờ, kích cỡ 3-5mm, nhiều lúc nang có kích cỡ lớn đến 10mm, rải rác có nốt dạng thoái hóa ), chụp cộng hưởng từ MRI cho hình ảnh rõ hơn;
+ Chẩn đoán huyết thanh học (ELISA) phát hiện kháng thể và kháng nguyên ấu trùng sán dải heo trong huyết thanh bệnh nhân ;
+ Một số tình huống nhức sau nhãn cầu , tăng nhãn áp, giảm nhãn lực nếu nghi hoặc sán ở ổ mắt thì nên soi đáy mắt để kiểm tra ;
+ Xét nghiệm công thức máu toàn phần có thể có bạch huyết cầu ái toan (Eo) tăng.
3. Chẩn đoán phân biệt
Khi một số tình huống bệnh chưa rõ ràng, các bạn nên chẩn đoán phân biệt với một số bệnh khác nhiễm vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, nấm,… nhất là trong các bệnh nhân mắc ấu trùng sán heo ở hệ tâm thần :
+Viêm não, màng não do amíp, do vi khuẩn;
+ U tế bào hình sao ở hệ tâm thần trung ương;
+ U sọ hầu, u nguyên bào tủy;
+ Nhiễm virus cytomegalovirus, nhiễm giun tóc hệ tâm thần ;
+ Bệnh sarcoidose, bệnh sán máng thể não;
+ Bệnh giun đũa chó, bệnh do toxoplasmosis;
+ Lao màng não;
ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc chữa trị
– Điều trị sớm: rất cần thiết chẩn đoán sớm và chữa trị kịp thời ngay khi phát hiện có đốt sán ra theo phân để tránh những biến chứng do sán dải (bệnh ấu trùng sán heo);
– Không nên chữa trị bằng thuốc đông y , thuốc nam hoặc các thuốc cổ xưa đối với bệnh sán dải heo vì dễ xảy ra biến chứng tai hại ;
– Điều trị bệnh ấu trùng sán dải nên thực hiện ở cơ sở y tế thiết bị công cụ cấp cứu tốt, có bác sĩ chuyên khoa theo dõi.
2. Thuốc chữa trị
Một số thuốc đặc hiệu cho bệnh sán dải và ấu trùng sán như praziquantel, niclosamide và albendazole.
3. Phác đồ chữa trị
– Điều trị bệnh sán dải trưởng thành: praziquantel 15-20mg/kg khối lượng liều duy nhất hoặc niclosamide liều 2 gam cho người lớn liều duy nhất hoặc có thể tái lại liều trong vòng 7 ngày nếu rất cần thiết ;
– Điều trị bệnh ấu trùng sán, các bạn có thể dùng 1 trong 2 phác đồ dưới đây :
+ Praziquantel 30mg/kg/ngày x 15 ngày x 2-3 đợt (mỗi đợt cách nhau 10-20 ngày);
+ Hoặc Praziquantel 15-20mg/kg, liều duy nhất ngày đầu. Những ngày sau dùng albendazole 15mg/kg/ngày x 30 ngày x 2-3 đợt (đợt cách đợt 20 ngày).
– Với trẻ nít , khi chữa trị bằng thuốc niclosamide, cần cho liều theo khối lượng thân thể và được công năng bởi bác sĩ :
+ Với những trẻ từ 11-34 kg: liều cho 1 g, liều duy nhất , chữa trị có thể tái lại trong vòng 7 ngày nếu rất cần thiết ;
+ Với trẻ > 34 kg: liều cho 1.5 g, liều duy nhất , chữa trị có thể tái lại trong vòng 7 ngày nếu rất cần thiết .
PHÒNG TRÁNH
– Biện pháp chung là tuyên truyền, giáo dục Năng lượng về phòng chống bệnh cho số đông .
– Đối với bệnh do sán dải trưởng thành:
+ Không ăn thịt heo, gan heo chưa nấu chín như nem, thính, nem chua, thịt heo tái, gan tái; liên minh với các đơn vị quản lý chức năng đánh giá nghiêm ngặt các lò mổ heo, sa thải các con vật mang ấu trùng sán; quản lý phân tốt: luôn sử dụng nhà cầu hợp vệ sinh, không để heo thả rông ăn phân người; tốt nhất không nuôi heo thả rông.
– Đối với bệnh ấu trùng sán heo (Cysticercus cellulosae):
+ Không ăn rau sống, không uống nước lã ; quản lý phân tốt, nhất là phân của nhữngngười nhiễm ấu trùng sán dải heo; phát hiện và chữa trị sớm những người mắc bệnh sán dải và xử lý những con sán được tẩy ra, đặc biệt sán dải heo để ngăn ngừa mắcbệnh ấu trùng sán heo theo chế độ tự nhiễm.
+ Ấu trùng sán heo chết ở -2oC, nhưng nếu ở 0oC đến -2oC nó sống được gần 2 tháng và ở nhiệt độ phòng thử nghiệm cũng sống được 26 ngày. Nếu muốn dùng thịt heo sống, phải để thịt ở -10oC trong 4 ngày mới bảo đảm . Ấu trùng bị giết chết ở 45 -50oC. Để bảo đảm an toàn ½ kg thịt phải đun sôi 1 giờ. Ấu trùng sán sống sau 22 ngày ngâm trong nước muối bão hòa
Item :155
Trên thế giới có khoảng 2,5 triệu người mắc bệnh sán dải heo, bệnh gặp khắp nơitrên thế giới. Tỷ lệ mắc bệnh phụ thuộc vào thói quen ăn nhất là ở những nơi có tập tụ
