I. ĐẠI CƯƠNG:
Ở cơ thể người các loài vi nấm này chỉ có thể nhiễm, sống và gây bệnh ở lớp sừng của da, lông và móng ( không sống và gây bệnh được ở miệng và âm đạo là nơi thiếu lớp sừng).
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH:
Nấm da do Dermatophytes thường do các giống nấm:
Microsporum (1 loài)
Trichophyton (23 loài)
Epidermophyton (18 loài)
Nguồn gốc: người, súc vật , đất.
III. CHẨN ĐOÁN
1. Dịch Tễ Học
Sự truyền nhiễm bệnh do tiếp xúc với các vảy da có mang bào tử nấm từ người bệnh , khác lạ trong không gian sống cộng đồng thiếu vệ sinh và khí hậu nóng ẩm.
2. Lâm Sàng:
Nấm da Dermatophyte có thể diễn đạt ở các dạng bệnh chủ công sau:
2.1. Nấm Da Vùng Thân ( Tinea Corporis)
– Có hai dạng lâm sàng:
+ Dạng mảng tròn cổ xưa : sang thương phẳng với mụn nước tróc vảy, bờ nổi gồ lan dần theo hướng ly tâm, dần dần có thể có các sẩn đỏ hoặc mụn nước. Vùng trọng tâm chuyển màu nâu hoặc giảm sắc tố và ít vảy. Tổn thương có thể lan rộng, ngứa ít hoặc không triệu chứng .
+ Dạng tổn thương viêm sâu: tổn thương hình tròn, bột phát dữ dội với bề mặt gồ lên và có mụn mủ, lầy, đỏ. Rất có thể kèm mụn mủ nang lông do sự thâm nhập của nấm vào sâu. Thường có bội nhiễm vi khuẩn, thường do tụ cầu vàng. Khi lành có tăng sắc tố màu nâu hoặc để sẹo.
2.2. Nấm Bẹn ( Tinea Cruris)
– Tổn thương thường đối xứng, mở màn ở nếp bẹn, là mảng có hình bán nguyệt với rìa tương đối cong queo tróc vảy giới hạn rõ, nhiều lúc có dãy mụn nước ở rìa phát triển ly tâm từ nếp bẹn hướng ra đùi. Da bên trong vùng tổn thương chuyển màu đỏ nâu, ít vảy, và có thể nổi sẩn.
2.3. Nấm Da Bàn Tay (Tinea Manuum)
Bệnh lặng lẽ và phát triển chậm trong nhiều tuần, tháng, năm.
– Ngứa vừa phải, ngứa nhẹ hoặc không ngứa.
– Nấm da mu bàn tay điển hình có rìa nhô cao, đỏ và có vảy, có thể có sẩn và mụn nước ở rìa và trọng tâm .
– Nấm da lòng bàn tay có cùng diễn đạt khô da, tăng sừng lan tỏa như nấm da lòng bàn chân và thường đi kèm với nấm lòng bàn chân. Thường gặp có tổn thương ở một bàn tay kèm hai bàn chân hoặc hai bàn tay kèm một bàn chân.
– Bệnh dễ bị bỏ dở do nhầm tưởng triệu chứng da khô, dày, tróc vảy là do công tích nặng.
Nấm móng có thể đi kèm cùng nấm da bàn tay.
2.4. Nấm Da Bàn Chân ( Tinea Pedis)
– Thường gặp ở tuổi bạn trẻ và trung niên , nam hay gặp hơn nữ, hiếm thấy trước tuổi dậy thì.
– Việc mang giày bít kín dễ ợt cho nấm tạo ra . Sàn phòng thay đồ, phòng tắm công cộng là những nơi tạo sự phơi nhiễm với nấm đáng để mắt tới .
– Nấm da bàn chân diễn đạt ở ba dạng cổ xưa :
+ Nấm kẽ ngón: Thường gặp ở kẻ ngón chân 4-5. Da kẽ ngón bị khô, tróc vảy, nứt nẻ hoặc trắng bợt, ẩm thấp và sưng mọng.
+ Dạng nấm da tróc vảy mạn tính ở bàn chân:
Lòng bàn chân dày sừng và bao phủ vảy mịn màu trắng bạc; da đỏ hồng, nhạy đau và có thể có kèm ngứa.
Rất có thể nhiễm nấm cả ở bàn tay đồng thời .
Thường gặp tổn thương nấm da ở một bàn tay kèm hai bàn chân hoặc hai bàn tay kèm một bàn chân.
+ Nấm da bàn chân cấp tính có mụn nước:
Các mụn nước phát triển nhanh ở lòng bàn chân và mu chân, có khi tụ tập thành bóng nước không vỡ do nằm dưới lớp da dày của lòng bàn chân.
Thường có bội nhiễm vi khuẩn.
Rất có thể có nấm móng chân kết hợp .
Tìm nấm trực tiếp với dung dịch KOH từ vùng da ẩm thấp ở kẽ ngón là khó. Vì vậy cấy tìm nấm rất hữu dụng trong tình huống này.
2.5. Nấm Vùng Da Đầu (Tinea Capitis)
Bệnh thường xuyên nhất ở trẻ con , do tiếp xúc khắn khít với người bệnh , thường ở chung nhà.
Bào tử nấm phát tán vào không khí, ghi lại lâu dài ở lược chải tóc, bàn chải, mền, điện thoại bàn. Nhiễm Microsporum canis từ vật nuôi (khác lạ là mèo)
Có 4 dạng lâm sàng ;
– Nấm da đầu dạng viêm da tiết bã (thường xuyên nhất): có vảy dính chặt ở da đầu lan toả hoặc loang lổ, mịn, trắng. Thường có viêm hạch
– Nấm da đầu dạng viêm (Kerion): một hoặc vài vùng da rụng tóc có mủ với viêm lầy, nhạy đau, khi lành có thể để lại sẹo. Rất có thể có sốt, hạch vùng chẩm, tăng bạch huyết cầu .
– Nấm da đầu dạng “chấm đen”: có những vùng rụng tóc rộng với da không viêm. Da đầu tróc vảy ít hoặc trung bình , có thể có hạch chẩm. Do các bào tử nhân đôi làm yếu và gãy tóc sát da đầu làm hình thành các chấm đen.
– Nấm da đầu dạng có mủ: có những vùng có mủ hoặc vảy ở bề mặt .
3. Cận Lâm Sàng
– Cạo da tìm nấm trực tiếp với dung dịch KOH
– Cấy tìm nấm nếu việc xét nghiệm trực tiếp không chứng thực được.
IV. ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên Tắc Điều Trị
– Chẩn đoán sớm và chữa trị kịp thời, tránh lây lan.
– Điều trị đúng phác đồ, đủ liệu trình, đủ liều và liên tục .
– Áp dụng các biện pháp khử mầm bệnh trong áo quần và đồ dùng vào cuối đợt chữa trị ; chữa trị đồng loạt nếu trong cộng đồng sống chung có lan tràn bệnh.
2. Điều Trị Cụ Thể:
– Khuyến cáo không dùng các dạng kem bôi có thành phần kết hợp kháng nấm/corticosteroid do chức năng trị liệu rất kém và gây biến chứng teo da.
– Giữ khô da các vùng có nếp kẽ có chức năng hạn chế tái phát.
2.1. Kháng Nấm Dùng Tại Chỗ: nên bôi hai lần mỗi ngày trong tối thiểu hai tuần. Tiếp tục dùng thêm một tuần sau khi sang thương biến mất :
– Imidazoles (clotrimazole, miconazole, ketoconazole, econazole, oxiconazole, sulconazole, sertaconazole).
– Allylamines (naftifine, terbinaílne).
– Naphthionates (tolnaítate).
– Substituted pyridine (ciclopirox olamine)
2.2. Kháng Nấm Dùng Đường Toàn Thân:
Nấm ben:
– Itraconazole 200mg/ ngày x 1-2 tuần
– Terbinaíine 250mg/ngày x 2 tuần
– Fluconazole 150mg tuần 1 viên x 2-4 tuần Nấm da vùng thân và măt:
– Griseoíulvin 5-7mg/kg/ngày trong 2-6 tuần.
– Itraconazole 200mg/ ngày x 2 tuần
– Terbinaíine 250mg/ ngày x 2 tuần
– Fluconazole 150 mg 1 lần mỗi tuần trong 3 đến 4 tuần Điều trị bằng kháng sinh đường uống khi có bội nhiễm vi khuẩn.
Khi có tổn thương viêm nặng có thể cho uống Prednisone liệu trình ngắn ngày để hạn chế sẹo.
Nấm Da Bàn Tay-Bàn Chân:
Kết hợp kháng nấm dạng uống và kháng nấm dạng bôi 2 lần mỗi ngày đối với tình huống bệnh cấp tính và lan rộng:
– Người lớn: Griseofulvin 250mg 1-2 viên x 2 lần/ngày x 3-6 tuần.
Thuốc Thay Thế:
– Itraconazole 100 mg 2 viên x 1-2 lần/ngày x 1-2 tuần Hoặc :
– Terbinafine 250mg/ngày x 2-4 tuần Hoặc :
– Fluconazole 150mg tuần 1 lần trong 2-4 tuần.
Điều trị nhiễm nấm móng đi kèm đòi hỏi thời hạn dài hơn.
Bội nhiễm vi khuẩn nên chữa trị bằng kháng sinh uống, nếu cần nên cấy.
Nấm Vùng Da Đầu:
Cần chữa trị đồng thời bằng cả đường uống và bôi tại chỗ:
– Griseofulvin 20-25 mg/kg/ngày (dung dịch tinh thể nhỏ) hoặc 15-20 mg/kg/ngày (viên nang tinh thể siêu nhỏ), chia làm 1-2 lần/ ngày x 6-8 tuần. Nên uống kèm thức ăn có chất béo như sữa toàn phần để tăng thu nạp .
Griseofulvin vốn luôn là lựa chọn bậc nhất , nhưng nhiều trẻ không dung nạp với liều cao và một số dị thường không đáp ứng .
Điều trị thêm 2 tuần sau khi tìm nấm trực tiếp hoặc cấy nấm âm tính.
– Terbinafine trong 4-6 tuần có thể là chữa trị hiệu quả cao nhất :
<25 kg : 125 mg/ngày
25-35 kg : 187,5 mg/ngày > 35 kg : 250 mg/ngày
– Itraconazole 25-100 mg/ngày (2,5-5 mg/kg/ngày) x 6-8 tuần.
– Fluconazole 6-8mg/kg/ngày x 6-8 tuần. Liều đơn 150 mg mỗi tuần trong 4 tuần được vận dụng cho trẻ to hơn .
– Rất có thể ức chế phản ứng viêm của kerion bằng steroids bôi, uống hoặc trong tổn thương.
– Prednisone 1-2 mg/kg/ngày có thể đẩy nhanh sự hồi phục và ngăn việc tạo sẹo.
– Gội bằng các dầu gội làm giảm nguy cơ phóng thích bào tử và có chức năng bảo vệ những người sống chung nhà. Dầu gội có thành phần selenium sulíide 1% hoặc ketoconazole 2% trong mỗi ngày ở 2 tuần đầu, rồi 2 lần mỗi tuần trong suốt thời hạn còn lại của liệu trình uống kháng nấm.
– Các thành viên khác của gia đình cũng nên sử dụng dầu gội 2-3 lần/tuần.
Chú ý: Các kháng nấm dùng đường toàn thân không được chỉ định cho trẻ dưới 6 tuổi, riêng
Griseofulvin và Terbinafine vẫn được chỉ định cho trẻ trên 4 tuổi.
3. Theo Dõi Trước, Trong Và Sau Điều Trị
Tiêu chuẩn khỏi bệnh căn cứ trên tình hình lâm sàng, xét nghiệm tìm nấm, và trọng yếu nhất là
theo dõi sự tái phát để diễn đạt .
V. PHÒNG NGỪA
Các biện pháp phòng ngừa nhằm giúp thời hạn lành bệnh kéo dài, tránh tái phát và tái nhiễm:
– Áp dụng các biện pháp khử mầm bệnh trong áo quần và đồ dùng cá nhân (áo quần, giày vớ, khăn lau mặt và khăn tắm, chậu giặt…) bằng biện pháp nhiệt, bằng bột hay dung dịch kháng nấm.
– Không dùng chung chậu giặt, áo quần , khăn lau…
– Điều trị nguồn lây từ người bệnh và cả súc vật (thỏ, mèo .)
– Chống ẩm thấp , mặc đồ thoáng, không mang giày bít kín, giữ khô da các vùng nếp kẽ.
Item :121
Ở cơ thể người các loài vi nấm này chỉ có thể nhiễm, sống và gây bệnh ở lớp sừng của da, lông và móng ( không sống và gây bệnh được ở miệng và âm đạo là nơi thiếu lớ
