ĐẠI CƯƠNG
1.Định nghĩa
Còi xương là bệnh loạn dưỡng xương do thiếu vitamin D hay rối loạn chuyển hoá vitamin D dẫn đến xương mềm và dễ gãy.
Bệnh còi xương dinh dưỡng tác động không hề nhỏ đến sự tạo ra thể chất của trẻ, làm tăng tần suất mắc các bệnh nhiễm khuẩn khác biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp.
2.Nhu cầu vitamin D của cơ thể :
Phụ thuộc vào tuổi
Trẻ dưới 15 tuổi: 400UI/ngày. Người lớn: 200UI/ngày. Phụ nữ có thai hoặc cho con bú gia tăng 200-300 UI/ngày
NGUYÊN NHÂN
Nguyên nhân của còi xương là thiếu hụt vitamin D, can xi, phospho.
-Thiếu vitamin D: thiếu dinh dưỡng, thiếu vitamin D bẩm sinh, thiếu vitamin D thứ phát (kém tiếp thu , tăng phân hủy, thiếu men 25 hydroxylase ở gan), suy thận mạn, còi xương dựa dẫm vitamin D type 1, còi xương phụthuộc vitamin D type 2.
-Thiếu can xi:chế độ ăn thấp can xi, giảm tiếp thu (do bệnh tiên phát hoặc chế độ ăn có nhiều chất ức chế tiếp thu canxi).
-Thiếu phospho :chế độ ăn mất bằng vận , thuốc kháng acid có chứa aluminum
1.Bệnh lý:
Gây mất can xi, Vitamin D, phospho qua thận. Thường là những bệnh lý bẩm sinh di truyền.
2.Còi xương dinh dưỡng
Là nguyên cớ chủ đạo ở trẻ thơ . Còi xương này gây ra bởi sự thiếu vitamin D do các nguyên cớ sau.
-Thiếu ánh sáng mặt trời:
-Nhà ở chật chội, tập quán kiêng khem quá mức, mặc nhiều áo quần
-Môi trường và thời tiết: Mùa đông cường độ ánh sáng mặt trời giảm.
-Vùng núi cao nhiều sương mù, vùng công nghiệp nhiều bụi.
-Chế độ ăn:
+Thiếu sữa mẹ, nuôi con bằng sữa dê . Trẻ ăn bột quá nhiều : Trong bột có nhiều acid phytic sẽ cản trở sự tiếp thu Ca. Chế độ ăn thiếu dầu mỡ
+Bất dung nạp lactose nên không dùng được sữa và tiêu hoá sữa kém
+Không dùng mặt hàng sữa hay không uống sữa. Người ăn kiêng
+Trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn dễ bị còi xương nhất là về mùa đông hay con của các bà mẹ bị thiếu vitamin D trong thời kỳ mang thai.
– Bệnh lý đường tiêu hóa và bệnh lý gan mật.
3.Các nguyên tố nguy cơ :
– Tuổi: Trẻ từ 6 tháng đến 24 tháng có nguy cơ bị bệnh cao nhất vì đó là giai đoạn vận tốc xương tạo ra nhanh.
– Trẻ đẻ non, thấp cân: do tích luỹ trong thời kỳ bào thai thấp, vận tốc tạo ra nhanh.
– Bệnh tật: Bệnh nhiễm khuẩn, rối loạn tiêu hoá kéo dài, viêm gan, tắc mật.
– Mẹ thiếu vitamin D trong thời kỳ có thai và cho con bú
– Màu da: người da màu dễ mắc còi xương do tình hình sắc tố của da cũng tác động đến sự bức xạ của tia cực tím.
TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
1.Các diễn tả ở hệ thần kinh :
Là hiện tượng hình thành sớm, nhất là thể cấp tính. Trẻ ra mồ hôi trộm, ra nhiều ngay cả khi trời mát, buổi đêm, kích thích, mât ngủ hay giật thột , hay bị rụng tóc sau gáy và mụn ngứa ở lưng, ngực
Đối với còi xương cấp có thể gặp các diễn tả của hạ Ca máu: thở rít thanh quản, cơn khóc lặng, nôn, nấc khi ăn do hạ Ca máu
2.Chậm tạo ra chuyển động :
Chậm biết lẫy, bò
3.Biểu hiện xương:
–Xương sọ: Trẻ nhỏ có mềm xương sọ (Craniotabez), bờ thóp rộng mềm, thóp lâu liền. Biến dạng xương sọ: bướu trán, chẩm, đỉnh khiến cho đầu to ra.
-Răng: biến dạng xương hàm, răng mọc lộn xộn, chậm mọc răng, răng thưa, răng yếu, men răng xấu, dễ sâu răng.
-Xương lồng ngực: Chỗ nối giữa sụn và xương phì đại tạo nên chuỗi hạt sườn. Biến dạng lồng ngực: lồng ngực gà, hình chuông. Rãnh Filatop-Harrison: là rãnh ở phía dưới vú, chạy chếch ra 2 bên. Rãnh này là hậu quả của bụng chướng và các xương bị mềm.
-Xương dài: thường diễn tả khá trễ . Đầu xương to bè tạo thành vòng cổ tay, cổ chân. Xương chi dưới bị cong tạo thành chữ X,O. Còi xương gây chậm tạo ra thể chất diễn tả bằng chiều cao thấp. Xưong cột sống: gù vẹo. Xương xốp mềm, dễ gãy xương khi có sang chấn, khác biệt là gãy cành tươi. Đau mỏi xương.
-Xương chậu: hẹp
4.Cơ và dây chằng:
Lỏng lẻo, giảm trương lực cơ, yếu cơ. Chuột rút khi có hạ can xi máunặng
5.Thiếu máu:
Khi còi xương nặng, trẻ có thể có mất máu sắt, gan lách to (mất máu Vonjackch – Hayemluzet).
6.Rối loạn chức năng miễn nhiễm :
Trẻ dễ bị bệnh nhiễm khuẩn.
XÉT NGHIỆM LÂM SÀNG
Các xét nghiệm thường khiến cho người bệnh :
-Biến đổi sinh hoá máu:
+Phosphataza kiềm cao diễn tả sớm (đơn giản 40-140UI). Ca máu đơn giản hoặc cải thiện . Phospho máu có thể thấp <4mg/dl.
+Định lượng 25 OH-D giảm (đơn giản 20-40ng/ml) nếu >100ng/ml là ngộ độc vitamin D. Điện giải đồ, dò xét chức năng thận ( BUN và creatinine) khi nghi nghờ do bệnh lý thận. Sinh thiết xương: ít làm nhưng tạo điều kiện cho kết luận cứng cáp còi xương. PTH có thể tăng
-thành phần máu: có mất máu nhược sắc
-Khí máu: có thể có diễn tả của toan chuyển hoá. Dự trữ kiềm giảm
-Biến đổi trong nước giải : can xi niệu giảm. phospho niệu tăng. Acid amin niệu tăng. Ph niệu giảm và bài xuất nhiều NH3 nên nước giải có mùi khai hơn đơn giản .
-XQ xương: (xương dài, xương sườn) có thể có diễn tả của mất Ca xương (loãng xương do mất chất vôi) hay biến dạng xương. Mở rộng và thất thường ở hành xương (đầu các xương dài), điểm cốt hoá chậm, đường cốt hoá nham nhở , lõm. Có thể thấy dấu vết của các vệt can xương do gãy xương trước đây.
-Xương lồng ngực: thấy chuỗi hạt sườn hình nút chai.
-Sinh thiết xương: ít làm nhưng tạo điều kiện cho kết luận cứng cáp còi xương.
CHẨN ĐOÁN
-Chẩn đoán dựa dẫm hỏi về tiền sử gia đình, tiền sử bệnh tật , chế độ ăn.
-Chẩn đoán kiểm tra : Dựa vào dấu hiệu thần kinh thực vật và phosphataza kiềm tăng
ĐIỀU TRỊ
1.Mục tiêu của chữa trị :
Mất hiện tượng của bệnh, chữa trị nguyên cớ bằng cách tăng cường can xi, phospho và vitamin D trong chế độ ăn.
Còi xương dinh dưỡng chữa trị dễ dàng được chữa trị bằng bổ sung vitamin D và canxi. Nếu hỗ trợ đủ can xi và D sớm thì tổn thương xương được bình phục sau vài ngày đến vài tháng tuỳ chừng độ .
2.Điều trị cụ thể :
2.1. D2 (ezgocalciferol). D3(cholecalciferol):
2000 – 5000UI/ngày X 4-6 tuần. tiếp đến tiếp nối dùng liều dự phòng (400UI/ngày cho trẻ <1 tuổi, 600UI/ngày cho trẻ >1 tuổi- tiêu biểu là được bổ sung dưới dạng multivitamins. Khi có bệnh cấp tính hoặc có nhiễm khuẩn cấp (viêm phổi, tiêu chảy ) có thể dùng 10.000UI/ngày x 10 ngày. Trong giai đoạn chữa trị cần xem xét phát hiện các dấu hiệu ngộ độc vitamin D.
2.2.Điều trị phối hợp :
-Phải đảm bảo trẻ được hỗ trợ chế độ trọn vẹn và bằng vận can xi, phospho. Cho thêm các vitamin khác. bổ sung muối Ca 500mg/ngày với trẻ lọt lòng và trẻ nhỏ, 1-2 g/ngày với trẻ lớn.
-Chế độ ăn đủ dinh dưỡng, khác biệt là dầu, mỡ, sữa và các chế phẩm của sữa.
PHÒNG BỆNH
-Giáo dục ba má về các nguyên tố nguy cơ và cách phòng chống. Giáo dục cách nuôi con hợp lý , chọn thực phẩm giàu can xi, D.
-Bổ sung cho bà mẹ mang thai vitamin D 1000UI/ngày từ tháng thứ 7 hoặc uống 100.000UI-200.000UI 1 lần vào tháng thứ 7 của thai kỳ, có đề xuất dinh dưỡng hợp lý , ra ngoài trời nhiều.
-Tắm nắng hàng ngày có thể triển khai từ tuần thứ 2 sau đẻ, chế độ ăn đủvitamin D, canxi.
-Bổ sung vitamin D: Uống vitamin D, liều 400UI/ngày từ tháng thứ hai cho những trẻ được bú mẹ hoàn toàn do sữa mẹ hàm lượng vitamin D thấp, trẻ đẻ non, suy dinh dưỡng thai, trẻ tạo ra nhanh, không có điều kiện tắm nắng, trẻ >1 tuổi nên bổ sung vitamin D liều 600UI/ngày. Vitamin D3 Cholecalciferol (D3), dễ tiếp thu hơn vitamin D2 Ergocalciferol (D2).
-Với gia đình có tiền sử bệnh nên kết luận trước sinh, có đề xuất di truyền.
Hai quan điểm về cách sử dụng vitamin D:
Nguyên nhân của còi xương là do thiếu vitamin D, việc chữa trị chủ đạo uống vitamin D kết hợp với canxi.
-Quan điểm 1: Dùng một liều cao tức tốc : 200.000-400.000UI dựa trên cơ sở vật chất Vitamin D sẽ dự phòng trong các mô của cơ thể , tiếp đến được giải phóng dần theo ý định của cơ thể . Nếu trẻ không được chăm bẵm xem xét hay không có điều kiện liên lạc dịch vụ y tế, nên dùng liều cao cách nhau một thời hạn . Từ 6-18 tháng cứ 6 tháng uống 1 liều 200.000UI. Từ 18-60 tháng dùng liều độc nhất vô nhị vào đầu mỗi mùa đông trong năm.
-Quan điểm 2: dùng liều sinh lý hàng ngày để đảm bảo an toàn , tránh ngộ độc. Nếu trẻ được chăm bẵm xem xét thì dùng vitamin D liều hàng ngày là tốt nhất
Item :163
Còi xương là bệnh loạn dưỡng xương do thiếu vitamin D hay rối loạn chuyển hoá vitamin D dẫn đến xương mềm và dễ gãy.
Bệnh còi xương dinh dưỡng ảnh hưởng rất lớn đ
